Ogłoszenie upadłości pociąga za sobą wiele istotnych skutków w płaszczyźnie majątkowej osoby ubiegającej się o oddłużenie. Skutki te dotykają także płaszczyzny majątkowej małżeńskiej. W niniejszym artykule zastanowimy się nad konsekwencjami upadłości konsumenckiej w sytuacji gdy oboje małżonkowie stają się upadłymi, jak również w sytuacji gdy upadłość staje się udziałem tylko jednego z nich.
Upadłość obojga małżonków
W sytuacji gdy oboje małżonkowie znajdują się w sytuacji nadmiernego zadłużenia, warto by rozważyli przejście procedury upadłościowej przez każdego z nich. Przepisy prawa nie przewidują złożenia przez małżonków wspólnego wniosku o ogłoszenie upadłości. Małżonkowie mogą jednak złożyć swoje wnioski w jednym piśmie procesowym (o ile składają swe wnioski w postaci papierowej), ale pod warunkiem, że właściwy dla nich będzie ten sam sąd. W przypadku gdyby małżonkowie nie zamieszkiwali ze sobą, a właściwe dla nich byłyby różne sądy, to sprawa jednego z małżonków zostanie przekazana do innego (właściwego) sądu i tam rozpoznana. Pamiętać należy, iż w przypadku gdy małżonkowie złożą swe wnioski w jednym piśmie, to opłacie sądowej podlegać będzie osobno każdy z wniosków (2 x 30 zł). Sąd będzie uprawniony do rozdzielenia spraw poszczególnych małżonków do odrębnego rozpoznania. Jednak w sytuacji gdy prawie cały majątek będzie stanowić wspólność majątkową małżonków, a będą oni mieć praktycznie te same zobowiązania, to sąd powinien połączyć te obydwie sprawy do rozpoznania (pod jedną sygnaturą). Pamiętać należy, iż nawet gdy sprawy małżonków zostaną połączone, to i tak każda z tych spraw zachowa swoją odrębność, co oznacza, że sąd będzie analizował sytuację prawną każdego z małżonków z osobna, sprawdzając czy po stronie danego małżonka wystąpiły przesłanki do ogłoszenia upadłości. Nie jest natomiast prawnie ani technicznie możliwe złożenie „połączonego” wniosku małżonków za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (tj. Krajowego Rejestru Zadłużonych).
W przypadku ogłoszenia upadłości przez oboje małżonków cały ich majątek wspólny wejdzie do masy upadłości tego z małżonków, którego upadłość została ogłoszona jako pierwsza. Obecnie – pomimo wielu kolejnych nowelizacji Prawa upadłościowego – brak jest nadal jasnych regulacji prawnych, które rozstrzygałyby kwestię pierwszeństwa przynależności majątku wspólnego do masy upadłości danego małżonka po wydaniu postanowień o ogłoszeniu upadłości obojga małżonków. Ustawodawca powinien był te zagadnienia bardziej doprecyzować. Tak samo doprecyzowania wymaga możliwość połączenia do wspólnego prowadzenia spraw upadłościowych małżonków już po wydaniu postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Przyjmuje się jednak, iż takie połączenie spraw we właściwym postępowaniu upadłościowym jest możliwe.
Upadłość jednego z małżonków
Zupełnie inaczej wyglądać będzie sytuacja majątkowa małżonków gdy sąd ogłosi upadłość konsumencką tylko wobec jednego z nich. O tym jak dalece będą sięgać jej skutki zadecyduje przede wszystkim ustrój majątkowy, w jakim małżonkowie pozostają. Zazwyczaj mamy do czynienia z ustrojem wspólności majątkowej małżeńskiej, gdzie konsekwencje upadłości są najdalej idące. I temu właśnie ustrojowi poświęcimy dalszą część rozważań.
Zgodnie art. 124 ust. 1 zd. 1 Prawa upadłościowego (dalej: „PrUp”) z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa, o której mowa w art. 53 par. 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Jednocześnie, jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny (art. 124 ust. 1 zd. 2 PrUp). Wyjaśnienia wymaga, iż do masy upadłości wejdzie także majątek osobisty upadłego, zaś poza tą masą pozostanie oczywiście majątek osobisty drugiego małżonka.
Konsekwencje powyższych przepisów są niebagatelne: cały bowiem wspólny dorobek małżonków (majątek nabyty w czasie trwania małżeństwa) wejdzie do masy, którą obejmie i zlikwiduje syndyk. Małżonkowi upadłego pozostanie jedynie ustawić się w kolejce obok innych wierzycieli i dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym – w tym celu małżonek musi zgłosić wierzytelność syndykowi. Małżonkowi nie przysługują tutaj żadne przywileje w dochodzeniu roszczeń od upadłego, tak więc istnieć będzie realne ryzyko, iż w/w należności zostaną zaspokojone w niewielkim stopniu. Dokonany po dniu ogłoszenia upadłości podział majątku wspólnego i związane z nim przesunięcia majątkowe między małżonkami są zakazane z mocy prawa (w razie jego dokonania czynność ta będzie nieważna z mocy prawa).
Powyższa zasada wydaje się być jasna, wynikając wprost z cytowanego wyżej przepisu. A jednak regulacja ta – oceniana jako wybitnie niesprawiedliwa dla małżonka upadłego – została poddana analizie przez Sąd Najwyższy na skutek przedstawienia przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie (postanowienie z dnia 5 czerwca 2018 r., sygn. akt X GUp 767/17) zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Najwyższy (postanowienie z dnia 15 listopada 2018 r., sygn. akt III CZP 59/18), do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu tego sądu. Uchwałą 7 sędziów Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia16 grudnia 2019 r., III CZP 7/19) orzeczono, iż „Z dniem ogłoszenia upadłości małżonka, nieprowadzącego działalności gospodarczej (art. 491[1] i nast. ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, jedn. tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 498 ze zm.), pozostającego w ustroju wspólności majątkowej, między małżonkami powstaje rozdzielność majątkowa, a majątek wspólny, którego podział nie jest dopuszczalny, wchodzi do masy upadłości”. Na pierwszy rzut oka SN jedynie powielił treść ustawy, jednak było to powtórzenie potrzebne tym prawnikom, którzy kwestionowali zasadność stosowania wykładni językowej. Liczyli oni zapewne na odmienne spojrzenie Sądu Najwyższego, które poprawiłoby sytuację małżonków upadłych przez odczytanie w/w przepisu w ten sposób, że połowa majątku – gwoli sprawiedliwości – przypadnie masie upadłości, a druga połowa pozostanie własnością małżonka upadłego. SN uznał jednak, że takie rozwiązanie godziłoby w interes wierzycieli, a ustawodawca wyraźnie postanowił w ustawie Prawo upadłościowe, że cały majątek wchodzi do masy upadłości.
Uwaga przedsiębiorcy: Do masy upadłości nie wejdą przedmioty służące wyłącznie małżonkowi upadłego do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, nawet gdyby były objęte majątkową wspólnością małżeńską. Od tej zasady istnieje istotny wyjątek, zgodnie z którym do masy upadłości wejdą przedmioty majątkowe nabyte do majątku wspólnego w ciągu dwóch lat przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.
Powyższa regulacja prawna z pewnością nie raz będzie rodzić u osób dążących do oddłużenia chęć uniknięcia skutku w postaci likwidacji majątku wspólnego małżonków. W tym celu przyszły upadły mógłby stosować rozmaite wybiegi, pozwalające na przesunięcie jeszcze przed ogłoszeniem upadłości składników majątku wspólnego na małżonka, który nie zamierza ogłaszać upadłości. Jednym z takich wybiegów mogłoby być ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej, a następnie podział majątku. Takim wybiegom ustawodawca skutecznie zapobiega.
Najczęstsze w praktyce będą przypadki ustanawiania rozdzielności majątkowej na mocy umowy. Należy pamiętać, iż zgodnie z art. 126 ust. 1 PrUp „Ustanowienie rozdzielności majątkowej umową majątkową jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości” (przepis ten ma odpowiednie zastosowanie w sytuacji, gdy umową majątkową ograniczono wspólność majątkową).
Ważne: Osoba, która dąży do oddłużenia i jednocześnie zamierza uniknąć skutku włączenia majątku wspólnego lub jego części do masy upadłości, powinna łożyć wniosek o ogłoszenie upadłości po upływie dwóch lat od dnia ustanowienia rozdzielności majątkowej małżeńskiej.
Rozdzielność majątkowa może powstać także na mocy orzeczenia sądu. Jednakże nawet w takim wypadku czynność ta będzie bezskuteczna wobec masy upadłości jeśli nastąpi w niewłaściwym terminie liczonym od dnia złożenia wniosku o ogłoszenia upadłości. Zgodnie bowiem z art. 125 ust. 1 PrUp Ustanowienie rozdzielności majątkowej na podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. Jeżeli jednak pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej został złożony co najmniej na dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, to ustanowienie rozdzielności w okresie roku przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości będzie skuteczne wobec masy upadłości. Przepis ten wyraźnie ma na względzie, iż procesy sądowe bywają przewlekłe a upadły i jego małżonek nie powinni ponosić ujemnych tego konsekwencji.
Uwaga: Po ogłoszeniu upadłości nie można ustanowić rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą niż data ogłoszenia upadłości!
Podobnie rzecz się ma w przypadku ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami z mocy prawa, tzn. w przypadku orzeczenia rozwodu, separacji albo ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków. Zgodnie z ar 125 ust. 3 PrUp gdy rozdzielność majątkowa powstała z mocy prawa w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w wyniku rozwodu, separacji albo ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, to okoliczność ta nie wywoła skutków wobec masy upadłości. I w tym wypadku gdy pozew (o rozwód lub separację) albo wniosek (o ubezwłasnowolnienie) został złożony co najmniej na dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, to powstanie rozdzielności majątkowej w okresie roku przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości będzie skuteczne wobec masy upadłości.
Przykład: Jan Kowalski wniósł pozew o orzeczenie separacji w dniu 7 stycznia 2023 r. Sąd orzekł separację w małżeństwie Jana Kowalskiego i jego żony, wskutek czego z mocy prawa powstał ustrój rozdzielności majątkowej. Wyrok w tej sprawie uprawomocnił się w dniu 7 stycznia 2024 r. Następnie Jan Kowalski złożył w dniu 7 marca 2024 r. wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, który został uwzględniony przez sąd upadłościowy. W tej sytuacji majątek wspólny państwa Kowalskich wejdzie w skład masy upadłości i zostanie zlikwidowany przez syndyka w toku postępowania upadłościowego, bowiem wniosek został złożony przed upływem roku od powstania rozdzielności majątkowej, a jednocześnie przed upływem dwóch lat od złożenia pozwu o separację.
Na zakończenie warto nadmienić, iż ogłoszenie upadłości konsumenckiej przez jednego z małżonków i uzyskanie w jej wyniku oddłużenia w żaden sposób nie wpłynie na zobowiązania drugiego z małżonków. Oznacza o, że w przypadku wspólnych zobowiązań małżonków może dojść do sytuacji, gdy odpowiedzialnym za ich spłatę będzie tylko ten małżonek, który nie przeszedł procedury oddłużeniowej.
Upadłość konsumencka - wszystkie wpisy
Chcesz porozmawiać o współpracy?
Napisz do nas na: