Zyskująca na popularności instytucja upadłości konsumenckiej stwarza poważne komplikacje natury prawnej w stosunkach majątkowych małżeńskich. W szczególności dzieje się tak, gdy tylko jedno z małżonków ogłasza upadłość, a małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. Po ogłoszeniu upadłości majątek wspólny wchodzi w skład masy upadłości, którą zlikwiduje syndyk, zaś podział majątku przed sądem czy notariuszem nie wchodzi w grę. Małżonkowi upadłego pozostaje jedynie walczyć o swój udział w majątku wspólnym w postępowaniu upadłościowym. W niniejszym artykule postaram się przybliżyć nieco tę tematykę.
Podział majątku wspólnego małżonków dokonywany jest zazwyczaj przed notariuszem bądź w postępowaniu sądowym. Ta druga ewentualność wiąże się z wizytami na rozprawach, gdzie zadaniem sądu jest ustalenie, co wchodzi w skład wspólnego dorobku małżonków, a następnie dokonanie podziału jego składników. W postępowaniu o podział majątku wspólnego poruszane mogą być kwestie rozliczenia wzajemnych nakładów, jakie małżonkowie czynili w trakcie trwania ich związku, a także ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym. Mamy wówczas do czynienia z „normalnym” postępowaniem sądowym, które jest skoncentrowane wyłącznie na kwestii działowej.
Zupełnie inaczej rzecz się ma w przypadku podziału majątku wspólnego gdy wobec jednego z małżonków została ogłoszona upadłość. Kwestie majątkowe małżeńskie regulują w tej mierze przepisy zawarte w art. 124 ust. 1 i 3 ustawy Prawo upadłościowe (dalej: „PrUp”):
1. Z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa, o której mowa w art. 53 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012 r. poz. 788, z późn. zm.). Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny (…).
3. Małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność sędziemu-komisarzowi
Z powyższych przepisów wynika, iż majątek wspólny małżonków – z chwilą ogłoszenia upadłości przez jednego z nich – z mocy prawa (tj. automatycznie) wejdzie do masy upadłości i zostanie przeznaczony na zaspokojenie wierzycieli upadłego. Ubocznie wskazać należy, że do masy upadłości nie wejdą przedmioty służące wyłącznie małżonkowi upadłego do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, choćby były objęte majątkową wspólnością małżeńską, z wyjątkiem przedmiotów majątkowych nabytych do majątku wspólnego w ciągu dwóch lat przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 124 ust. 5 PrUp).
Małżonek upadłego będzie mógł dochodzić swych praw związanych z podziałem majątku, ale nie składa on wniosku o podział majątku, lecz kieruje do syndyka zgłoszenie wierzytelności za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie (a więc Krajowego Rejestru Zadłużonych). Zgłoszenie wierzytelności istotnie różni się od wniosku o podział majątku wspólnego. We wniosku o podział majątku wskazuje się składniki, które małżonkowie chcieliby otrzymać na wyłączną własność ze wskazaniem sposobu spłaty drugiego małżonka (spłaty, dopłaty itd.). Tymczasem zgłoszenie wierzytelności winno wskazywać określoną kwotę, która stanowi równowartość udziału małżonka upadłego w majątku wspólnym. Pewnym pocieszeniem dla małżonka upadłego jest fakt, że od zgłoszenia wierzytelności nie pobiera się żadnej opłaty (o ile nie zostanie ono złożone po terminie), zaś od wniosku o podział majątku wspólnego już tak (opłata sądowa wynosi w tym wypadku od 300 zł do 1 000 zł).
W postępowaniu upadłościowym (podobnie jak w sprawie o podział majątku) możliwe jest ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym na podstawie art. 43 § 2 zd. 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z tym przepisem z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. W takim wypadku w zgłoszeniu wierzytelności wskazuje się kwotę, która będzie odpowiadać odpowiednio wyższemu udziałowi w majątku wspólnym (np. 2/3 ogólnej wartości majątku zamiast 1/2).
W omawianym postępowaniu możliwe jest także rozliczenie nakładów. Podobnie jak dzieje się to w postępowaniu sądowym o podział majątku, małżonkowie mogą rozliczyć następujące nakłady:
- z majątku wspólnego na majątek osobisty każdego z małżonków,
- z majątku osobistego na majątek wspólny.
Tylko wyjątkowo może dojść do rozliczeń nakładów z majątku osobistego jednego małżonka na majątek osobisty drugiego z nich.
Niekiedy w praktyce mamy do czynienia z koniecznością rozliczenia nakładów z majątku wspólnego małżonków na majątek osób trzecich. Wówczas w sprawie o podział majątku (także w postępowaniu upadłościowym) można ustalić jedynie, że danemu małżonkowi przysługuje roszczenie o zwrot tychże nakładów, które może być dochodzone w osobnym postępowaniu sądowym przeciwko osobom trzecim. Dążąc do rozliczenia nakładów w postępowaniu upadłościowym małżonek-wierzyciel winien wskazać konkretną kwotę pieniężną odpowiadającą roszczeniu z tego tytułu.
Po zgłoszeniu wierzytelności małżonek upadłego zmuszony jest ustawić się w kolejce wierzycieli i w żaden sposób nie będzie on uprzywilejowany. Może zaistnieć zatem sytuacja, w której masa upadłości (w tym wspólny dorobek małżonków) nie wystarczy na zaspokojenie wszystkich zobowiązań, a małżonek upadłego (stojący w kolejce za wierzycielami hipotecznymi) nie zrealizuje w pełni swych roszczeń z tytułu udziału w majątku wspólnym. Bardzo realną możliwością jest umieszczenie przez sąd upadłościowy w planie spłaty określonej kwoty na rzecz małżonka upadłego z tytułu udziału w majątku wspólnym, a następnie – tj. po wykonaniu tego planu przez upadłego konsumenta – umorzenie reszty niespłaconych zobowiązań z tego tytułu.
Podsumowując powyższe zagadnienie, stwierdzić należy, iż zasady podziału majątku w postępowaniu upadłościowym są mniej korzystne od tych, które rządzą „klasycznym” postępowaniem sądowym w tym przedmiocie. Jednak jest to jedyna droga dochodzenia przez małżonka upadłego swych praw do wspólnego dorobku, z której należy skorzystać.
Upadłość konsumencka - wszystkie wpisy
Chcesz porozmawiać o współpracy?
Napisz do nas na: